Fotograferen in de schemering: ISO-waarde

Een van de bekendste termen binnen de fotografie is de ISO-waarde. Een techniek binnen je camera om de lichtgevoeligheid te bepalen. De ISO-waarde geeft je ruimte in omstandigheden met moeilijk licht zoals schemering. Als je de sfeer van dat moment vast wilt houden, zal je niet gelijk naar een flitser of studiolamp willen grijpen. De ISO-waarde kan een uitkomst zijn.

Wat is ISO-waarde?

Naast de diafragma en sluitertijd bepaalt de ISO-waarde de belichting van je foto. De ISO (of lichtgevoeligheid) is een digitale techniek, vergelijkbaar met de ASA-rolletjes in de ‘filmtijdperk’. Als je ’s avonds wilde fotograferen, kocht je een ASA 400 of ASA 800 rolletje. Wilde je overdag fotograferen, of lange sluitertijden creëren, dan kocht je een ASA 50 of ASA 100 rolletje. De lichtgevoeligheid van het rolletje bepaalde dus deels (in combinatie met het diafragma en de sluitertijd) de belichting van je foto. Hoe gevoeliger de ISO-waarde hoe meer licht er op je sensor valt, waardoor je soms langer door kon gaan met fotograferen.

Bij de meeste camera’s is de laagste ISO-waarde ISO 100. Per camera is het verschillend tot hoever de ISO-waarde doorloopt. Bij mijn camera (Sony A77 mark II) is dit ISO 25600.

Hoe werkt de ISO-waarde?

De ISO-waarde heeft invloed op de lichtgevoeligheid van de sensor. Vroeger bepaalde de ASA-waarde van het filmpje de lichtgevoeligheid. Tegenwoordig is deze techniek digitaal. Omdat er maar één sensor in je camera zit, werkt de techniek van de ISO-waarde anders. Het licht dat op je sensor valt, wordt omgezet in elektronische stroompjes. Als je de lichtgevoeligheid van de sensor wil vergroten, wordt dus niet de sensor vergroot, maar het signaal van de elektronische stroompjes worden versterkt.

Een lage ISO-waarde (bijvoorbeeld ISO 50 of ISO 100) geeft aan dat het relatief lang duurt om een foto te maken. Een hoge ISO-waarde (bijvoorbeeld ISO 800 of ISO 3200) geeft aan dat het relatief kort duurt om een foto te maken. Toch blijft één factor bepalend voor de snelheid; namelijk het aanwezige licht ter plekke. Bij weinig licht zou je eerder naar een hogere ISO-waarde grijpen. Bij veel licht ligt een lage ISO-waarde voor de hand. Net als bij het diafragma of de sluitertijd kun je met de ISO-waarde een ’stop’ winnen of verliezen. Elke stap hoger levert 1 stop extra licht op. Elke stap lager levert dus 1 stop minder licht op.

Een voorbeeld:
Je hebt gekozen voor een diafragma van F16 bij een ISO 50. Door de licht omstandigheden levert dit een sluitertijd van 1/60 seconde op. Helaas ben je de statief vergeten en moet je fotograferen uit de hand. Een ezelsbruggetje is dan sluitertijd moet minimaal 1/mm van de brandpuntafstand zijn. Om dat je op 150mm fotografeer moet je de sluitertijd verkorten. Je hebt nog twee stops nodig (1/60 -> 1/120 -> 1/250 sec.). Je kunt met je diafragma deze stops compenseren, wat neerkomt op een F8 (F16 -> F11 -> F8). Toch ligt dit niet voor de hand, omdat je diafragma ook invloed heeft op de scherptediepte. Hier kun je dus beter de twee stops compenseren met je ISO-waarde, wat neerkomt op een ISO 200 ( ISO 50 -> ISO 100 -> ISO 200).

Voor-/nadelen van de ISO-waarde

Het werken met de ISO-waarde heeft voor en nadelen. Als landschapsfotograaf wil ik graag het licht en de daarbij behorende sfeer van dat moment vastleggen. Een flitser werkt niet, omdat de afstand te groot is. Daarnaast verspreid de flitser een relatief kort, maar fel licht. Door met een statief te werken kun je de ISO-waarde laag houden. Hoewel je hier langere sluitertijden mee krijgt (ik werk over het algemeen met een ISO-waarde van 50), levert het minder ruis op. Dat is hét nadeel van werken met grote ISO-waarden. Elke sensor veroorzaakt ruis. Bij een lage ISO (dus klein elektronisch signaal) zal je hier weinig van merken. Bij een hoge ISO-waarde (groot elektronisch signaal) wordt door het signaal de ruis versterkt, wat dus ruis oplevert in je foto. Door je ISO-waarde laag te houden voor kom je dus ruis.

Een voordeel van werken met ISO-waarde is dat je de sfeer van het moment vast kunt houden. Lampen en flitser hebben invloed op de sfeer en kunnen deze behoorlijk verknallen. Door je ISO-waarde iets op te schroeven kun je dus zonder lampen en flitser fotograferen en zo de sfeer vasthouden.