De werking van de ISO waarde

Samen met het diafragma en de sluitertijd zorgt de lichtgevoeligheid (ISO-waarde) voor een correct belichte foto. Toch hebben ze allen een andere werking en ook een andere invloed op de foto. In dit artikel wil ik ingaan op de variabele ‘lichtgevoeligheid’, oftewel: ISO-waarde.

Geschiedenis

Lichtgevoeligheid is onlosmakelijk met fotografie verbonden. Als we kijken naar wat de betekenis van fotografie is, zien we dit terugkomen; ‘het schrijven van licht’. Sinds het digitale tijdperk wordt dit de ISO-waarde genoemd. In de analoge tijdperk was deze term minder bekend. De lichtgevoeligheid van de rolletjes die in de camera moesten, werden aangeduid met ASA. Deze filmrolletjes waren in diverse lichtgevoeligheden te koop. Een nadeel was dat je niet flexibel was. Zat een filmrolletje van ASA 100 in je camera, dan kon je deze niet veranderen voordat het vol was. In de digitale tijdperk is dat anders. Met een simpele knop en/of instelwiel kan per foto de ISO-waarde ingesteld worden.

Werking

Zoals aangegeven is per foto de ISO-waarde in te stellen. Wil je de sfeer behouden, zonder direct naar een flitser of studiolamp te grijpen, kan de ISO-waarde helpend zijn. Met het instellen van de ISO-waarde wordt de lichtgevoeligheid van de sensor ingesteld. Toch zit er maar één sensor in je camera, die je niet kunt verwisselen als de aloude filmrolletjes. Dus wordt een technisch trucje toegepast. Het licht dat op de sensor valt wordt omgezet naar elektrische stroompjes. De gevoeligheid van de sensor wordt dan ook niet vergroot, maar het signaal wordt versterkt. Als een ISO-waarde verdubbeld wordt (bijvoorbeeld van ISO 100 naar ISO 200), zal de sensor ook tweemaal zo gevoelig worden (elektrische stroompjes worden versterkt). Bij ISO 200 is dus maar de helft zoveel licht nodig als bij ISO 100. Door een hogere ISO-waarde te kiezen kan je met een kortere sluitertijd bewegingsonscherpte voorkomen of een kleinere diafragmaopening kiezen.

De meeste (landschaps)fotografen kiezen voor een zo laag mogelijke ISO-waarde. Bij de ene camera is dit ISO 100, bij een andere ISO 50. Met het hierboven beschrevene is het merkwaardig dat doorgaans voor een zo laag mogelijke ISO-waarde gekozen wordt. Dit betekent immers dat er meer licht nodig is om te fotograferen. Technisch gezien zou een hogere lichtgevoeligheid beter zijn omdat in moeilijke omstandigheden gefotografeerd kan worden. Toch is er één mankement; bij hogere ISO-waarden neemt de technische kwaliteit van de foto af (zie ‘effect’).

Bij het gebruik van een klein diafragma in een situatie met onvoldoende licht of zijn de sluitertijden te lang om een snelle actie te bevriezen? Dan kan het opschroeven van de ISO-waarde meer mogelijkheden bieden. Je hebt zo meer vrijheid om een diafragmawaarde of sluitertijd te kiezen die onder de gegeven lichtomstandigheden anders niet haalbaar zouden zijn.

Door je ISO-waarde te verhogen kun je langer uit de hand fotograferen, zonder dat je direct naar een statief of flitser hoeft te grijpen. Natuurlijk zijn er wel grenzen. In het (bijna-)donker worden sluitertijden zelfs met een hoge ISO-waarde lang. Maar er kan ook teveel licht zijn, zodat alles ‘bevriest’, terwijl een beetje bewegingsonscherpte de foto ten goede zal komen. Met een lagere ISO-waarde krijg je dan een langere sluitertijd.

Effect

De technische kwaliteit van je foto is direct verbonden met je keuze van de ISO-waarde. Bij hogere ISO-waarden ontstaat ruis in je foto. Hoe komt dat?

Op iedere sensor zit wat ruis, wat echter niet opvalt. Door een hogere ISO-waarde te kiezen worden de elektrische stroompjes van de sensor versterkt. Maar niet alleen de stroompjes, ook het beetje ruis wat doorgaans niet opvalt. Op de camera kan dan de ruisonderdrukking ingeschakeld worden. Ook in je fotobewerkingsprogramma kan ruis verwijderd worden. Toch gaat het verwijderen van de ruis in je fotobewerkingsprogramma doorgaans ten koste van de kwaliteit; de foto’s worden wat waziger en details gaan verloren. Een hoge ISO-waarde is niet altijd wenselijk. Toch is in de achterliggende tijd veel geconcurreerd door fabrikanten, met name op het gebied van de ISO-waarden.

Voor elke camera ligt het kantelpunt van aanvaardbare ruis en onaanvaardbare ruis anders. Dit kan per camera of merk verschillen. Bij een spiegelreflexcamera heb je meer ruimte dan bij een compactcamera (in verband met de grote van de sensor). Aan de andere kant kan ruis (of korreligheid) de foto juist net dat beetje extra geven.