Wat is bokeh en hoe creëer je het bokeh effect?

Een voornaamste reden om een camera aan te schaffen zijn de oneindige mogelijkheden die opeens ontstaan. De camera weet als geen ander de diepte in een foto vast te leggen. De wazige omgeving die ontstaat rondom het onderwerp, lijkt bijna van een andere wereld. De wisselwerking tussen scherp en onscherp heeft iets dromerigs en doet iets met de dieptewerking binnen een foto. De kwaliteit waarop iets kan worden vastgelegd is voor velen nog altijd dé reden om de camera van hun telefoon in hun broekzak te laten. En hoe zit het met die magie? Welkom in de wereld van bokeh! In dit artikel leggen we jou haarfijn uit wat bokeh is en bovenal, hoe je zelf dit effect kan inzetten om de mooiste foto’s te maken. Lees snel verder!

Inhoud:
Wat is Bokeh?
Bokeh en de scherptediepte in een foto
Valkuilen tijdens het fotograferen van bokeh
De invloed van het diafragma op het bokeh effect
De invloed van afstand op het bokeh effect
De invloed van licht op het bokeh effect
De beste lenzen voor een mooie bokeh
Wees creatief met bokeh: Maak je eigen figuren

Wat is Bokeh?

Bokeh, uit te spreken als ‘bokè’, is afgeleid van het Japanse woord ‘boke’ wat voor ‘onscherpte’ staat. Door de grote opening van het diafragma ontstaan er ronde vormen in de foto. De mate waarin deze ronde vormen en kleuren zich met elkaar vermengen zorgt voor een rustige of drukkere bokeh. Over het algemeen heeft een rustige bokeh vaak de voorkeur bij fotografen, omdat door de rustige achtergrond de aandacht meer naar het scherpe onderwerp op de voorgrond gaat. Of je rustige of drukkere bollen krijgt heeft te maken met de lichtval. Daarover lees je verder in dit artikel meer.

Bokeh en de scherptediepte in een foto

Het ‘bokeh effect’ gaat gepaard met een kleine scherptediepte in een foto. Scherptediepte heeft alles te maken met afstand. Denk bijvoorbeeld aan een trekkeninstallatie van het theater. Diepte wordt optisch opgebouwd middels lagen. Lagen die van achtergrond tot voorgrond gaan. Datzelfde geldt bij de scherptediepte. Bedenk: je staat immers met jouw camera in een 3D wereld, waarvan de camera een 2D impressie maakt. Bij een grote scherptediepte heeft de camera een groot scherpte bereik in haar omgeving. Daarbij kan de camera dus enkele tot oneindige meters scherp op de foto krijgen. Deze gegevens staan ook op je lens in millimeters aangegeven. Bij een kleine scherptediepte kies je er juist voor om een zo’n klein mogelijk gedeelte scherp te krijgen.

Wanneer je foto’s maakt in de automatische stand gebeurd het scherpstellen vrijwel automatisch. Je kiest in de automatische stand het scherpstelpunt en de camera zorgt ervoor dat het scherp wordt. Je krijgt daardoor zelf weinig mee van de vele dieptes. Wanneer je manueel focust, zul je al gauw merken hoe het zit. Kijk bijvoorbeeld eens op jouw lens. Er staan bij de scherpstelring enkele gegevens. Bij een zoomlens heb je te maken met twee ringen. Eén voor het zoomen en een andere voor het scherpstellen. Bij een prime lens heb je één ring, waarmee je kunt scherpstellen. Naast de ringen staan cijfers. De scherpstelring is kleiner dan de zoom ring en kun je verder herkennen aan de cijfers aangegeven in meters en feet (dit heeft niet ieder objectief!). Verder staat er ook een infinity-symbool (∞). Door te draaien aan de scherpstelring kun je dus kiezen op welke afstand alles scherp moet zijn. Door zelf te oefenen met het handmatig scherpstellen kom je erachter hoe lastig het is om iets scherp te krijgen wat je voor ogen hebt.

Op de foto hieronder kun je zien wat voor informatie er allemaal op een lens staat, waaronder de minimale diafragmawaarde. De eigenschappen van de lens die je gebruikt kunnen al veel zeggen over het bokeh effect dat je kunt krijgen. Des te groter de opening van het diafragma, des te meer licht er door de lens valt en hoe mooier de bokeh wordt.

Valkuilen tijdens het fotograferen van bokeh

Er zijn verschillende onderdelen die invloed uitoefenen op de perfectie van het bokeh effect: Welk diafragma je gebruikt, de afstand tot het onderwerp, de afstand tussen het onderwerp & achtergrond, gebruik van licht en de mate waarin je zoomt. Er kan daarbij ook veel ‘misgaan’. Zo kunnen er al gauw vlekken ontstaan in de bokeh-bollen, maar ook een verkeerde sluitertijd kan leiden tot een ovale bokeh.

Het ontstaan van vlekken in de bokeh-bollen heeft te maken met vuil dat op de lens of in een lastiger geval, op de sensor ligt. Omdat de bokeh-bollen de opening van het diafragma verbeelden is dit extra goed zichtbaar. Het vuil zal overigens op iedere bokeh-bol zichtbaar zijn, die in de foto zit. Gelukkig is het niet al te lastig om zelf je camerasensor of lenzen te reinigen.

Naast dat vuil snel zichtbaar is, spelen de juiste instellingen ook een belangrijke rol. Een te trage sluitertijd kan er zo naar leiden dat de mooie ronde vorm van de bokeh-bollen die je voor ogen had, er juist ovaal uit gaat zien.

Mooiste bokeh effecten in foto's
Een vuile lens is al gauw zichtbaar in de verschillende bokeh-bollen op de foto.

De invloed van het diafragma op het bokeh effect

Een grote opening van het diafragma zorgt voor de mooie ronde bollen. Om de grootste opening van jouw cameralens te krijgen zorg je dat je het kleinste f-getal gebruikt. Fotografeer dus vanuit de diafragma voorkeuze (A of Av) of de manuele modus.

Hoekig of rond diafragma heeft effect op bokeh

De invloed van afstand op het bokeh effect

De afstand van de fotograaf tot het onderwerp tot de achtergrond. Drie onderdelen die een kleine scherptediepte beïnvloeden. Wanneer je het onderwerp van dichtbij op de foto zet vergroot je de afstand van het object tot de achtergrond. Kijk maar eens naar je vinger van dichtbij. Automatisch zie je hoe de achtergrond waziger wordt. Dat verklaard ook het sterke bokeh effect dat bij macrofotografie erg opvalt. Leg je vinger nu eens op tafel. De afstand van jouw vinger tot de achtergrond is kleiner. De achtergrond is scherper. De scherptediepte is groter. Wanneer de afstand tot het onderwerp enkele meters is en je maakt gebruik van een zoomlens, zul je al gauw het bokeh effect ervaren. Doordat je hebt ingezoomd valt het licht directer in de lens. De bokeh bollen vermengen elkaar. Dit effect wordt alleen maar sterker als de achtergrond van het onderwerp verder weg is.

De invloed van licht op het bokeh effect

Licht speelt een cruciale rol voor de vorming van bokeh-bollen. Zonder licht en reflectie zal een onscherpe achtergrond eerder wazig lijken. Normaal gesproken heeft het diafragma een ronde vorm, dat verklaard dus ook de ronde bokeh bolletjes. Hoe minder contrast en kleurverschil er in de foto te zien is, hoe meer deze rondjes in elkaar zullen overlopen. De rondjes zullen dan namelijk erg op elkaar gaan lijken en een geheel vormen. Fotografeer je tijdens een zonnige dag door de bladeren van de bomen heen? Dan zul je al gauw merken dat de bokeh-bollen zich zullen vermengen.

Des te meer contrast er in de foto te zien is, hoe meer de rondjes qua kleur van elkaar gaan verschillen. Het kiezen van een lichtbron is dus erg belangrijk. Wanneer je ‘s avonds foto’s zal maken in de stad worden de contrasten extra groot. De verschillende kleuren van het verkeer verschillen zo van elkaar, dat de ronde bokeh-bollen ook snel als afzonderlijke bollen zullen reageren.

De beste lenzen voor een mooie bokeh

Speelt een mooie bokeh bij jou een grote rol? Dan is het misschien wel verstandig om bij de aankoop van een nieuwe lens op de volgende punten te letten: brandpuntsafstand, lichtsterkte en bouwkwaliteit van een lens.

Een objectief moet lichtsterk zijn om een mooie bokeh te krijgen. Prime lenzen met een vast brandpunt kunnen meer licht vangen dan een zoomlens. Dat heeft te maken met complexiteit van een zoomlens waarbij licht door een langere tunnel moet voordat het de camerasensor bereikt. De laagste diafragmawaarde (de f-waarde) van een prime lens is vaak ook veel lager. Dit is bij veel prime lenzen f/2.8, f/1.8 en soms wel f/1.2. De 50mm lens wordt door veel portretfotografen gezien als een fijne lens om mee te werken en om een mooie bokeh mee te krijgen.

Zoals in de vorige alinea al is genoemd, speelt ook de mate waarin je zoomt een grote rol. Dat maakt zoomlenzen ook geschikt voor het mooie bokeh effect. Bekijk wel hoeveel diafragmabladen de lens heeft. De vaak duurdere lenzen hebben meerdere diafragmabladen, waardoor de bokeh egaler en ronder is. Tegenwoordig zie je vaker lenzen met 5 tot 8 lamellen. Dit waren er vroeger soms wel 14! In de foto’s hieronder wordt het verschil al gauw duidelijk. Bij een diafragma van f/2.0 zijn de bokeh bollen ronder, terwijl we bij de andere foto de lamellen kunnen waarnemen.

Maak je eigen Bokeh figuren

De vorm van de bokeh is voornamelijk rond, maar daar kun je als fotograaf mee spelen! Hoe? Pak een stuk papier en knip hier een gewenste vorm uit. Bevestig het papier vervolgens voor lens. De vorm gaat zich gedragen als de ronde vorm van het diafragma. In plaats van die ronde vorm krijg je het door jou geknipte figuur. Daarnaast kun je de bokeh gebruiken om diepte te creëren in een foto. Dat kun je doen door kunstlicht in de voorgrond en achtergrond te zetten. De vorm van het door jou geknipte figuur komt het beste naar voren als je frontaal ten opzichte van de lichtbron de foto maakt.

Reacties (4)

Scherp (!!!) @Jan van de Ven!

Het is lang niet altijd zo goed zichtbaar als in het voorbeeld, maar vaak kan je wel zien dat de bokeh bolletjes niet perfect rond zijn. Daar gaat bovenstaande uitleg over.

goedemiddag,
jan heeft vandaag zelf weer weinig “onscherpte” 😉
hartelijke groet,
herman van rooijen

goedemorgen,
mij lijkt het sterk dat een diafragma met zes lamellen leidt tot een zevenhoekig bokeh-bolletje, zoals in jullie voorbeeldplaatje ;-).
hartelijke groet,
jan van de ven

Laat een reactie achter