Effectief Gebruik van Polarisatiefilters en Diffusers bij Macrofotografie: Reflecties de Baas

Een veel gebruikt filter in de landschapsfotografie is het polarisatiefilter. Denk maar aan foto’s met een intense blauwe lucht met witte wolken en rustige beelden van wateroppervlakken. Maar wist je dat een polarisatiefilter ook uitermate geschikt is voor macrofotografie? Veel macro-onderwerpen zijn nat van de regen of vochtig van de dauw. Valt hier licht op dan krijgen we al snel lichtreflecties die zorgen voor witte uitgebeten plekken die vaak niet meer gecorrigeerd kunnen worden in een fotobewerkingsprogramma. Ook gladde oppervlakten zoals het schild van een lieveheersbeestje zorgen voor lichtreflecties alsmede de (droge) bladeren van bijvoorbeeld brandnetels. In dit artikel lees je hoe je met een polarisatiefilter en een diffuser schermpje dergelijke lichtreflecties kunt verminderen of zelfs in het geheel kunt verwijderen.

Inhoud van dit artikel:
1. Het polarisatiefilter
2. Reflectie en diffuser scherm
3. De plamp
4. Slot

Het polarisatiefilter

Een polarisatiefilter bestaat uit twee glaselementen, de achterste filter wordt op de lens gedraaid en aan de voorste kun je oneindig draaien. De polarisatiefilter filtert verstrooit licht en laat alleen licht vanuit één lichtrichting door. Verstrooit licht is bijvoorbeeld licht wat door waterdruppels gereflecteerd wordt. Door te draaien aan het voorste glaselement beïnvloed je de zichtbaarheid van spiegelingen en lichtreflecties. Het tempert en/of verwijdert dus ongewenste schitteringen in de foto. Daarnaast zorgt het filter ook voor contrastverhogingen waardoor de kleuren meer verzadiging krijgen en intenser worden. 

Onderstaande foto’s laten Lelietjes-van-Dalen zien die omringd zijn door brandnetels. Door te draaien aan de voorste lens van het polarisatiefilter wordt het verstrooide licht, dat ontstaat door het reflecteren van (droge) brandnetelblaadjes, tegengehouden.

In het voorbeeld is goed te zien hoe de omgeving minder witte tinten bevat

Een polarisatiefilter werkt het meest optimaal als het zonlicht vanaf een 90 graden hoek in de lens valt. Het filter heeft geen effect bij direct tegenlicht zoals bij zonsopkomst. Maar zelfs bij bewolkt weer kun je bij macrofotografie, lichtreflecties op vochtige oppervlaktes verminderen, denk hierbij aan natte paddenstoelen (in de herfst). Door te draaien aan het voorste lens element kun je al snel de verschillen zien. Soms moet je het standpunt (de hoek) van de lens een beetje veranderen om te ontdekken vanuit welke positie het polarisatiefilter het meeste effect heeft. 

Heb je op jouw lens een UV- of een beschermingsfilter? Haal dan eerst dit filter van de lens af voordat je het polarisatiefilter erop draait. Het stapelen van deze filters zorgt namelijk voor kwaliteitsvermindering, vanwege de extra lagen glas. Bovendien loop je het risico als beide filters te goed vastgedraaid zijn, dat ze dan niet meer of heel moeilijk van elkaar afgedraaid kunnen worden. Hierdoor kunnen de filters beschadigen.

Houd er rekening mee dat je met een polarisatiefilter lichtverlies kan hebben (ongeveer 1 tot 2 stops). Op zonnige dagen merk je daar niets van, maar wel bij uit de hand fotograferen op donkere locaties. Je zult dan de camera moeten gaan stabiliseren op een rijstzak of (macro)statief. Zorg ervoor dat de beeldstabilisatie dan uit staat. Indien dat niet mogelijk is moet de belichting gecorrigeerd worden met het diafragma, sluitertijd of de ISO.

Reflectie-/diffuser scherm

Naast het gebruik van een polarisatiefilter, vermindert ook een diffuser schermpje lichtreflecties. Dit schermpje is wellicht beter bekend als het witte diffuus reflectieschermpje waar een hoes omheen kan, die voorzien is van verschillende reflectiefolies, zoals goud en zilver. Het witte diffuser schermpje (zonder hoes) zorgt voor natuurlijk, gefilterd licht.

Met behulp van een diffuser schermpje (of een wit parapluutje) zorg je ervoor dat het onderwerp in de schaduw komt te staan en de achtergrond in het licht blijft. Reflecties door fel licht op jouw onderwerp worden hierdoor zachter. Lichtreflecties die door een polarisatiefilter niet zijn verwijderd worden dus door een diffuser schermpje verwijdert of zachter gemaakt. 

Onderstaande foto’s laten duidelijk zien hoe je lichtreflecties kunt beïnvloeden met een polarisatiefilter in combinatie met een diffuser schermpje. Alle foto’s zijn gemaakt met dezelfde camera-instellingen.

De paddenstoelen laten veel lichtreflecties zien. Door te draaien aan polarisatiefilter vermindert de reflectie. Helaas haalt de filter niet alle reflecties weg. Vooral het achterste paddenstoeltje heeft nog storende lichtreflecties. Het diffuser schermpje (rechts) filtert het zonlicht waardoor de lichtreflecties die nog op de paddenstoeltjes schitterden, nu verdwenen zijn.

De diffuser haalt in combinatie met het polarisatiefilter pas echt alle reflecties weg

Camera opstellen

Camera en diffuser opstelling, de Nikon Z6 III met de Nikkor 105mm staat op een macrostatief. Wegens de 1/60 sluitertijd is de foto gemaakt met een draadontspanner. De diffuser scherm wordt vastgehouden door een plamp.

Bijkomend voordeel van het gebruik van een diffuser is dat door instellingen van de belichting op het onderwerp, je de achtergrond lichter en zachter kan maken. Vooral als de zon in de achtergrond op gras of op bijvoorbeeld andere bloemen schijnt krijg je mooie zachte pasteltinten. Voor macrofotografie is een schermpje van 30 centimeter doorsnede voldoende.

De plamp

Een diffuser schermpje met de hand boven het onderwerp houden tijdens het fotograferen is niet altijd praktisch. Een handig hulpmiddel om het schermpje boven het onderwerp vast te zetten, zodat jij jouw handen vrij hebt voor de bediening van de camera, is een plamp (zie foto met cameraopstelling). Een plamp is een flexibele arm met een klem. Het schermpje kan tussen de klem geplaatst worden en op de juiste positie vastgezet worden. Er bestaan twee varianten. Zo heb je een plamp die je kan vastpinnen in de grond, maar er is ook een plamp die je met een klem kan vastmaken aan een boomtak of bijvoorbeeld een (macro)statief.  

Een plamp is een handige accessoire bij macrofotografie. De klem kun je ook gebruiken om een bloemstengel vast te zetten als het bijvoorbeeld waait. Een bloem op een lange stengel fotograferen met windkracht 2 is namelijk al een hele uitdaging! Het gebruik van een Wimberley plamp is veilig voor bloemstengels en takjes. Aan de binnenzijde van de klem zit namelijk schuimrubber waardoor de bloemstengel niet beschadigt. 

Slot

Door middel van een polarisatiefilter kun je de lichtreflecties in jouw beeld beïnvloeden. Lukt het niet om de witte uitgebeten plekken met een polarisatiefilter volledig te verwijderen, dan kan kun je met een diffuser schermpje de resterende lichtreflecties weg of zachter krijgen.

Moet je altijd kiezen voor een foto waarbij lichtreflecties zijn verdwenen of verminderd? Zeker niet, vaak is het een kwestie van smaak. Bij de foto’s van de Lelietjes-van-Dalen zal iemand die van lichte tinten houdt de voorkeur hebben voor de foto met lichtreflecties. Terwijl een ander de voorkeur heeft voor de frisse groene kleuren van de tweede foto. Het belangrijkste is dat je weet hoe je lichtreflecties die jij storend in de foto vindt, kunt verminderen dan wel verwijderen! Hiermee creëer jij jouw eigen beeld!