Wat is beeldstabilisatie en hoe werkt het?

Scherp, scherper, scherpst! Als fotograaf ben je er voortdurend mee bezig en omdat wij als mens niet helemaal stil kunnen staan, denk aan je hartslag en ademhaling, is correctie ook gewenst. Deze correctie is beter bekend als beeldstabilisatie en is vaak al zonder dat je het doorhebt actief aan het werk. Maar hoe werkt beeldstabilisatie precies? En wanneer gebruik je het? In dit artikel leggen we het uit!

Inhoud van dit artikel:
1. Wat is beeldstabilisatie?
2. Verschillende soorten beeldstabilisatie
3. De vuistregel voor scherpe foto’s
4. Wanneer niet te gebruiken?

Wat is beeldstabilisatie?

Beeldstabilisatie is ontwikkeld om nog scherpere foto’s te kunnen maken vanuit de hand. Tijdens het fotograferen is er namelijk altijd sprake van bewegingen of trillingen. Indien je beeldstabilisatie aan hebt staan compenseert jouw camera de bewegingen door de glazen elementen in het objectief te bewegen (is) of door de sensor mee te laten bewegen (ibis).

Verschillende bewegingen

Tijdens het fotograferen vanuit de hand is er sprake van verschillende bewegingen. In deze bewegingen wordt onderscheid gemaakt: de horizontale bewegingen van de camera, verticale beweging en rolbeweging die ontstaat tijdens het indrukken van de ontspanknop. Deze bewegingen vinden plaats wanneer je vanuit de hand fotografeert waardoor de kans op bewegingsonscherpte in foto’s groter wordt. Binnenin de camera zit een bewegingssensor (gyrosensor) die trillingen herkent. Deze sensor stuurt een signaal door naar de processor welke vervolgens kijkt welke beweging(en) gecorrigeerd dienen te worden. De correctie kan op verschillende manieren gebeuren: vanuit het objectief of vanuit de camerabody.

Let op: Beeldstabilisatie corrigeert alleen de bewegingen die je met de camera maakt, waardoor je met langere sluitertijden kunt werken. Bewegende onderwerpen zullen met langere sluitertijden dus nog steeds onscherp zijn door bewegingsonscherpte.

Beeldstabilisatie in het objectief

Grote kans dat op jouw objectief zich een beeldstabilisatie schakelaar bevindt. Heb je een Canon-camera? Dan is de optie te herkennen aan de afkorting IS (Image Stabilization). Voor Nikon-camera’s moet je op zoek gaan naar de afkorting VR (Vibration Reduction). Voor Sony-gebruikers wordt de optie vaak weergegeven onder de naam SteadyShot of Optical SteadyShot (OSS). Maar ook VC (Vibration Correction), OIS (Opticam Image Stabilization) en IBIS (In Body Image Stabilization) zijn afkortingen die regelmatig voorkomen, hoewel deze laatste methode in de camerabody zit en niet in het objectief.

In het objectief zitten meerdere glazen onderdelen waardoor het licht moet reizen om tot de sensor te komen. Enkele glazen elementen zitten niet vast, maar kunnen op basis van trillingen tegenbewegingen maken om de beweging te corrigeren (het roze element in onderstaande voorbeeld). Deze correctie is nodig om de verschillende bewegingen die eerder genoemd zijn op te kunnen vangen. Let wel, het gaat om normaal gebruik. Fotograferen op een hobbelige weg in de auto of met extreme trillingen is minder prettig voor de functie van deze lenselementen. Vaak corresponderen de ingebouwde stabilisatie van het objectief en de camerabody met elkaar.

Bij de aanwezigheid van beeldstabilisatie in het objectief hoort echter wel een duurder prijskaartje. Veel camera’s bieden tegenwoordig ook beeldstabilisatie in de body aan.

In body Image stabilisatie (IBIS)

Ook deze vorm van beeldstabilisatie maakt het voor de fotograaf mogelijk met langere sluitertijden te werken vanuit de hand. De werking is echter anders, dan bij beeldstabilisatie vanuit het objectief. In dit geval zijn er geen glazen elementen die de beweging compenseren. De beeldstabilisatie gaat in dit geval met de sensor. De sensor zit niet vast op een plek in de body van de camera, maar wordt vastgehouden door een frame van verschillende magneten die het mogelijk maken de sensor te bewegen middels een magnetisch veld. De compensatie op de beweging wordt bepaald door de gyrosensor die de informatie naar de processor doorstuurt.

Bij de sommige cameramodellen, zoals de Canon EOS R6 en R7 werkt IBIS ook in combinatie met een gestabiliseerd objectief. Doorgaans werkt IBIS het best bij kleine bewegingen, zoals je ademhaling, en grotere brandpuntsafstanden. Optische beeldstabilisatie in objectieven is vooral effectief bij korte brandpuntsafstanden.

Een voordeel van beeldstabilisatie die op de sensor is gebaseerd, is dat je ook van de voordelen geniet wanneer het objectief die je gebruikt zelf geen beeldstabilisatie heeft. Handig, want zo geniet je nog meer van oude objectieven zonder ingebouwde beeldstabilisatie.

IBIS voor video

Hierbij wordt iedere beweging en frame geanalyseerd. Hoe meer frames per seconde opgenomen en geanalyseerd kunnen worden, des te beter het eindresultaat van de stabilisatie (GoPro & smartphones). Vervolgens wordt de correctie toegepast op basis van de verschillende frames, waarbij beelden digitaal worden verplaatst of bijgesneden. Een nadeel van digitale beeldstabilisatie is dat hiervoor vaak een deel van de totale resolutie moet worden gebruikt om te kunnen corrigeren. Je verliest dus altijd wat van de totale resolutie, maar afhankelijk van het doeleind van de foto is dit niet of nauwelijks storend. 

De vuistregel voor scherpe foto’s

Fotograferen vanuit de hand brengt diverse uitdagingen met zich mee op het gebied van belichting en scherpte. Er is namelijk altijd een moment waarop jouw eigen (vaak minuscule) bewegingen voor onscherpte in de foto kunnen zorgen. Deze onscherpte die ontstaat, wordt ook wel bewegingsonscherpte genoemd. Om zo min mogelijk bewegingsonscherpte in een foto te krijgen kun je rekening houden met de vuistregel:

1/[brandpuntsafstand]

Stel je fotografeert met een 200mm objectief, dan is de vuistregel dat de sluitertijd 1/200e of sneller moet zijn. Deze vuistregel is op basis van een fullframe camera. Bij een APS-C sensor moet je eigenlijk de volgende formule aanhouden:

1/[brandpuntsafstand * cropfactor]

Wat heeft dit te maken met beeldstabilisatie vraag je je misschien af? Met beeldstabilisatie win je vaak een paar stops en kun je toch met iets langzamere sluitertijden fotograferen, zonder dat de foto onscherp wordt. Dit is met name handig in situaties dat er relatief weinig licht is en de sluitertijden langzamer zijn.

Beeldstabilisatie stops

Zoals je net hebt kunnen lezen is de sluitertijd die je kunt gebruiken om tot een scherpe foto te komen (vanuit de hand geschoten) afhankelijk van de brandpuntsafstand van het objectief. Dat betekent dat je met een objectief van 100mm, maar tot 1/100s kunt fotograferen. Beeldstabilisatie werkt met stops die de kracht van de correctie bepalen. Iedere stop maakt het mogelijk om met langere sluitertijden te werken, zonder dat onscherpte wegens beweging ontstaat. Een voordeel van beeldstabilisatie is dat je ook vanuit de hand voldoende licht naar de sensor kunt krijgen, maar ook scherpe foto’s kunt maken.

In het tabel is goed te zien hoe de aanwezigheid van beeldstabilisatie stops de te gebruiken sluitertijd verlengen. Fotografeer je met een objectief van 100mm, dan kun je met een objectief die 2 stops corrigeert dus dezelfde foto’s krijgen als wanneer je met 1/100s zou fotograferen. Maar nu heb je als voordeel dat jouw sensor meer licht zal opvangen! Het is dus erg slim om bij de aankoop van een eventuele nieuwe lens, ook te letten op het aantal stops wat betreft beeldstabilisatie.

Wanneer niet gebruiken?

Beeldstabilisatie is kan voordelen met zich meebrengen, maar soms zijn er omstandigheden dat je het juist wilt uitzetten. Zet beeldstabilisatie bijvoorbeeld uit indien je vanaf een statief fotografeert. Ten eerste zou de functie niet nodig hoeven zijn wanneer je vanaf een statief fotografeert. Daarnaast voorkom je dat de stabilisaties correcties gaat uitvoeren op trillingen die er helemaal niet zijn. Het resultaat is dan dat de beeldstabilisatie juist voor een onscherpe foto zorgt.

Daarnaast is het beter om beeldstabilisatie uit te schakelen indien je aan het pannen bent of Intentional camera movement (ICM) gebruikt. Sommige objectieven hebben verschillende standen, vaak met een extra schuifje, waarmee je kunt instellen voor welk type fotografie de beeldstabilisatie is. Raadpleeg hiervoor de handleiding, want soms zit er een aparte modus op voor panning waardoor het de horizontale beweging niet corrigeert, maar de verticale beweging wel.

Uitschakelen van de beeldstabilisatie vanaf het objectief is vaak mogelijk door simpelweg de schuifregelaar te verschuiven (zie onderstaande foto). Voor de IBIS moet je meestal het cameramenu in en zoeken naar ‘optical VR’ (Nikon), ‘Image Stabilization IS’ (Canon/Fujifilm) of ‘Steadyshot’ (Sony).

Wel of geen lens met stabilisatie kiezen?

Fotografeer je vaak vanuit de hand in situaties waarbij er weinig licht aanwezig is? Zoom je vaak ver in? Dan is een objectief met ingebouwde stabilisatie zeker aan te raden. De beeldstabilisatie zal de bewegingen die jij als fotograaf maakt corrigeren. Indien je veelal vanaf het statief fotografeert zal deze optie minder nodig zijn en scheelt het ook weer in de portemonnee.