Wat is ISO en welke ISO-waarde is het best?

ISO, je ontkomt er als fotograaf niet aan. Het kiezen van de juiste ISO-waarde is een belangrijk onderdeel voor het maken van de perfecte foto. Om ISO beter te leren begrijpen is het slim om naar het verleden te kijken. Wist je bijvoorbeeld dat ISO een relatie heeft met de filmrolletjes van vroeger? In dit artikel leren we je alles over de ISO-gevoeligheid en hoe je zelf met ISO kunt werken.

Inhoud van dit artikel:

1. Wat is ISO?
2. De geschiedenis van ISO
3. ISO en de grootte van je sensor
4. Hoe stel je de ISO-waarde in?
5. ISO en de vorming van ruis
6. De ISO-waarde zo laag mogelijk houden
7. Wanneer gebruik je een lage ISO-waarde?
8. Wanneer gebruik je een hoge ISO-waarde?
9. Hoe hoog moet de ISO-waarde zijn met weinig licht?
10. Tips voor het instellen van de juiste ISO-waarde
11. Ruis verwijderen met Photoshop, Lightroom en Luminar

Wat is ISO?

Misschien heb je het jezelf al eens afgevraagd: wat ISO precies is en met welke ISO-waarde moet je fotograferen? Dit hangt natuurlijk per situatie af, maar eigenlijk is het makkelijker dan je denkt. In de onderstaande video leer je de basis over ISO-waarde en welke waarde je het beste kunt instellen.

Twijfel je vaker over de juiste camera-instellingen? Ons fotografieboek Eerste Hulp Bij Fotograferen helpt je bij het kiezen van goede instellingen in de meest uiteenlopende situaties.

Tijdens het maken van de foto houd je rekening met drie belangrijke waarden: ISO-waarde, diafragma-waarde en de sluitertijd. De ISO-waarde is de lichtgevoeligheid van je sensor. Zonder licht kun je immers geen foto maken, laat staan iets zien. Zo heb je overdag vaak een lage ISO nodig dan ‘s avonds. Hierbij gaan we ervan uit dat de de sluitertijd en het diafragma gelijk blijven. Het menselijk oog weet zich vanzelf aan te passen aan de verschillende lichtsterkten in de omgeving. De camera kun je daar het beste mee helpen, om de beste resultaten te krijgen. Verderop in dit artikel lees je waarom.

De geschiedenis van ISO

De ISO waarde is afkomstig vanuit het analoge tijdperk. De camera’s hadden destijds nog geen digitale sensor, maar maakten gebruik van lichtgevoelig papier. De lichtgevoeligheid werd aangeduid in ASA, de oudere variant van ISO. Voordat je dus een foto ging maken, moest je de juiste lichtgevoeligheid kiezen. Het is dus best een luxe, dat je tegenwoordig de ISO-waarde tijdens het fotograferen gewoon in kunt stellen. ISO staat voor International Organization for Standardization, en het is een maatstaf voor de gevoeligheid van de sensor voor licht.

ISO en de grootte van je sensor

De grootte van de camerasensor is bepalend voor het resultaat van de ISO-gevoeligheid. Hoe groter de sensor, des te kleiner de kans op ruis. Dat heeft te maken met de afzonderlijke pixels, die het licht vangen. Op een kleinere (aps-c) sensor hebben de pixels minder ruimte en meer kans om data te ‘lekken’. Daardoor wordt de kans op ruis groter, dan wanneer je een grotere sensor gebruikt (fullframe). Meer leren over aps-c en fullframe? Lees in ons artikel Wat is het verschil tussen een fullframe en cropcamera? meer over de verschillen tussen deze sensoren.

Hoe stel je de ISO-waarde in?

Op iedere camera zijn er twee manieren om de ISO in te stellen. Je kunt natuurlijk via de knoppen of via de touchscreen de juiste ISO-waarde kiezen, maar dit kan vaak veel sneller. Bij de meeste camera’s zit er een ISO knop. Door die knop in te drukken en tegelijkertijd het instelwiel aan te draaien, veranderd de waarde. Vaak kun je ook instellen via het hoofdmenu welke functie bepaalde knoppen zouden moeten hebben. Dit toedienen van functies kan handig zijn, omdat je zo je camera kunt personaliseren. Het is aan te raden om de ISO aan te passen door de combinatie knoppen te gebruiken, omdat je dan ook tijdens het kijken door de zoeker de ISO-gevoeligheid super snel in kunt stellen. Bij Nikon camera’s wijzig je de ISO in vele gevallen, door de fn-knop samen met het instelwiel te gebruiken.

Kortom, probeer via de knoppen of je de ISO-waarde in kunt stellen. Je zult daarbij veel tijd winnen en sneller kunnen fotograferen. Ben je nog niet zo bekend met de knoppen en functies van je camera? Misschien is het volgen van de basiscursus fotografie wel wat voor jou!

ISO en de vorming van ruis

De ISO-gevoeligheid wordt aangegeven in getallen. Deze waarden variëren van 100 tot 6400 of zelfs hoger, afhankelijk van het cameratype. Hoe hoger het getal, des te gevoeliger de sensor zal zijn voor licht. In principe geld voor alle camera’s, dat de laagste ISO-waarde nog steeds voor de hoogste kwaliteit foto zorgt. Hoewel de mate waarin ruis zich zal vormen bij verschillende camera’s kan verschillen. Sommige camera’s hebben bij ISO 800 nog geen zichtbare ruis, terwijl andere camera’s dat juist wel hebben.

Ruis is een bekend nadeel bij het gebruiken van hoge ISO-waarden. Hoewel ruis ook weer haar charme heeft, wordt het vaker gezien als een ongewenste factor. Ruis ontstaat in een foto, wanneer de gevoeligheid van de sensor te hoog is ingesteld. De camerasensor wordt te lang blootgesteld aan het licht, waardoor de pixels in elkaar zullen overlopen. Je zou het kunnen zien als een cupcake blik. Iedere cupcake heeft zijn eigen vorm, maar wanneer je teveel gist of beslag toevoegt, dan zullen de cupcakes in elkaar overlopen. Je zult de perfecte vorm niet meer terugkrijgen. In de nabewerking zul je daarom al gauw merken dat het lastiger is de ruis weg te werken. Ruis is vaak het beste zichtbaar wanneer je de foto op groot formaat uitprint of via de computer inzoomt. Ondanks het feit dat ruis te maken heeft met overbelichting, is het ook in de donkere gedeeltes van de foto goed te zien.

De ISO-waarde zo laag mogelijk houden

Het belangrijkste feit is eigenlijk: hoe lager de ISO-waarde, des te hoger de kwaliteit van de foto. Daarbij hebben we het natuurlijk over de hoogst mogelijke kwaliteit waarin de camera de foto kan maken. Een lage ISO-waarde, zoals 100, zorgt voor minder ruis. De vorming van ruis zorgt ervoor dat de pixels overlopen aan informatie en daardoor dus hun waarde verliezen. Hoewel ruis vaak als een nadeel wordt gezien, zetten sommige fotografen ruis juist in om artistieke redenen.

Sommige camera’s bieden nog de opties Lo aan:
 Lo 1 (één stop onder ISO 200) = ISO 100
 Lo 0,7 = ISO 125
 Lo 0,3 = ISO 160

Deze optie klinkt mogelijk aantrekkelijk, maar let wel dat de ISO-waarde dan softwarematig worden aangepast. Het dynamische bereik blijft dus het beste bij de laagst mogelijk waarde in een vorm van een getal.

De ISO-waarde laag houden door voor lange sluitertijden te kiezen

Omdat de ISO-waarde de gevoeligheid van de sensor bepaald, gaat de instelling eigenlijk hand in hand met de sluitertijd. Iedere ISO-gevoeligheid heeft een eigen sluitertijd die ervoor zorgt dat de foto perfect belicht is. Kies je voor snellere sluitertijden, dan geef je de sensor weinig tijd om het omgevingslicht op te vangen. Om een goed belichte foto te krijgen moet je de ISO-waarde dus verhogen. Een lage ISO-waarde gaat daardoor goed samen met een lange sluitertijd, omdat je de sensor méér tijd geeft om het licht op te nemen. Let wel, dat het bij sluitertijden langer dan s1/125 of s1/100 is aan te raden met een statief en draadontspanner te werken om bewegingsonscherpte te voorkomen.

De ISO-waarde laag houden door voor een grote diafragma opening te kiezen

Zoals je hierboven al had kunnen lezen gaat een lange sluitertijd hand in hand met een lage ISO-waarde. Dat brengt ons bij het volgende punt van de belichtingsdriehoek: het diafragma. Om een zo’n lang mogelijke sluitertijd te krijgen, moet je ervoor zorgen dat de sensor meer tijd nodig heeft het licht te kunnen registreren. Door het diafragma op het hoogste getal te zetten, verklein je de opening en zorg je dus voor dat er een lange sluitertijd nodig is voor de sensor om de foto te kunnen maken. Zoals al vermeld in de vorige alinea heb je daarvoor wel een statief en draadontspanner nodig.

Een flitser gebruiken om de ISO-waarde zo laag mogelijk te houden

Dat de camerasensor licht en voldoende belichtingstijd nodig heeft om een foto te maken is je nu waarschijnlijk al bekend. Het toevoegen van extra licht zorgt ervoor dat een lage ISO-waarde meer licht vangt, dan in de situatie zonder dat extra licht. Een voordeel van het gebruiken van een flitser is dat je met snellere sluitertijden kunt werken. Dat kan handig zijn wanneer de foto afhankelijk is van een snelle sluitertijd, zoals bij het fotograferen van sporters.

Wanneer gebruik je een lage ISO-waarde?

Je gebruikt een lage ISO-waarde in principe wanneer je het beste uit je camera wilt halen. Daarnaast zorgt een lage ISO-waarde ervoor dat je de camera méér tijd geeft om het omgevingslicht te vangen. Je kiest dus voor een lage ISO-waarde wanneer je bijvoorbeeld een foto wilt maken met een lange sluitertijd. Bijvoorbeeld wanneer je Intentional Camera Movement toepast of een ‘bewegende’ lucht wilt benadrukken. Wanneer je dus overdag de sluitertijd wilt verlengen kun je gebruik maken van grijsfilters. Een grijsfilter maakt het mogelijk de sluitertijd nóg langer te maken, dan de gewoonlijke maximale tijd. Zo moet je eigenlijk bedenken, dat de laagste ISO-waarde samen gaat met een perfecte sluitertijd. Wil je toch een lange sluitertijd? Dan heb je dus een grijsfilter nodig.

Benieuwd wat je allemaal met een grijsfilter kunt doen? Verleng je sluitertijd met RAWSTER grijsfilters.

Gegevens bovenstaande foto: ISO 100, 1/320s, f/5

De lage ISO-gevoeligheid van bovenstaande foto zorgt ervoor dat details bespaard blijven. De langere sluitertijd geeft de sensor voldoende tijd om de informatie op te nemen. Dat is nodig, want er zijn veel contrasten tussen licht en donker in deze voorbeeld. Door de lage ISO-gevoeligheid is foto rechts (een uitsnede van de foto links) nog vol details. Je gebruikt dus vaak een lage ISO-waarde wanneer:

• Je absoluut geen ruis wilt.
• Je met lange sluitertijden werkt
• Je in een studio fotografeert

Wanneer gebruik je een hoge ISO-waarde?

In de bovenstaande video heb je kunnen horen dat je in principe zolang mogelijk met de laagste ISO-waarde moet blijven fotograferen. Vaak is dat ISO 100 of ISO 200, maar er zijn ook enkele camera’s waarbij dut ISO 80 is. Met name als er minder licht is ga je merken dat de foto’s niet altijd scherp meer zijn. Dat komt omdat er teveel tijd nodig is om voldoende licht op de beeldsensor te krijgen, oftewel de sluitertijd is te langzaam (< 1/60e van een seconde). Als dit gebeurt dan moet je pas de ISO-waarde verhogen.

Wanneer de sluitertijd en het diafragma vaststaan kun je de ISO-waarde verhogen om tot een goed belichte foto te komen.

In sommige situaties kun je echter niet met een lange sluitertijd werken. Je hebt al kunnen lezen dat je bij een sluitertijd trager dan s1/125 het beste een statief kunt gebruiken om bewegingsonscherpte te vermijden. Zo ben je tijdens het fotograferen van sporters vaak verplicht om met snelle sluitertijden zoals s1/2000 te werken om het moment vast te kunnen leggen. Daarbij kun je te maken hebben met uiteenlopende situaties als het om belichting gaat. Niet ieder sportveld is goed belicht. Ook het inzoomen van de lens zorgt ervoor dat het licht er langer over doet om de camerasensor te bereiken. Naast het belang van het gebruiken van een snelle sluitertijd is het in sommige situaties niet toegestaan een statief te gebruiken. In kerken kun je bijvoorbeeld alleen foto’s vanuit de hand maken. Je bent dan aangewezen op sluitertijden sneller dan s1/125 en moet dus compenseren door een lage f-waarde te kiezen en de gevoeligheid van de ISO-waarde te verhogen. Het is daarbij belangrijk om niet bang te zijn om hoge ISO-waarden te gebruiken.

Wanneer je vanuit de hand in een donkere situatie een foto maakt, dan krijg je zoals hierboven beschreven al snel te maken met bewegingsonscherpte. Om de sensor voldoende licht te geven moet je dus de gevoeligheid aanpassen, zoals in het voorbeeld.

Hoe hoog moet de ISO-waarde zijn als er weinig licht is?

Als er weinig licht is moet de ISO-waarde dus meestal omhoog. Vooral wanneer je zonder statief fotografeert. Hoe hoog moet de ISO-waarde worden ingesteld? Ook hier is niet 1 antwoord op, maar om bewegingsonscherpte van de hand te voorkomen moet de sluitertijd ongeveer 1/60e van een seconde zijn. In de praktijk kan het voorkomen dat dit nog sneller moet zijn indien je ver ingezoomd bent. Als je ziet dat de sluitertijd langzamer is dan 1/60e van een seconde dan is dat een indicatie om de ISO-waarde te gaan verhogen. Je gaat zien dat de sluitertijd dubbel zo snel wordt indien je de ISO-waarde verdubbelt.

Dus stel je fotografeert met een diafragma van f/8, ISO 100 en de sluitertijd is 1/10e, dan krijg je bij ISO 200 een sluitertijd van 1/20e en bij ISO 400 een sluitertijd van 1/40e. Uiteindelijk moet je in deze situatie de ISO-waarde nog een keer verdubbelen om boven de 1/60e uit te komen.

Wees dus niet bang om de ISO-waarde te verhogen en zorg ervoor dat de sluitertijd snel genoeg om scherpe foto’s te krijgen.

Tips voor het instellen van de juiste ISO-waarde

Het kan vaak fijn zijn om de belangrijkste punten nog op een rij te hebben. Daarbij hebben we jou al een beetje geholpen door een handige lijst op te zetten. Dit zijn de belangrijkste tips voor het kiezen van de juiste ISO-waarde:

• Hoe lager de ISO-waarde, des te hoger de kwaliteit van de foto
• Gaat de zon naar beneden? Dan gaat de ISO-waarde omhoog.
• Hoe sneller de sluitertijd, des te hoger de ISO-waarde en vice versa.
• Hoe verder je inzoomt, des te langer de sensor de tijd nodig heeft om het licht op te nemen.

Vind je het alsnog lastig om tijdens het fotograferen de juiste ISO-waarde te kiezen? Download onze gratis cheat sheet ter geheugensteuntje! De cheat sheet geeft je extra houvast tijdens het fotograferen en laat je in één opslag het fijne van de belichtingsdriehoek weten.

Ruis verwijderen met Photoshop, Lightroom en Luminar

Heb je een prachtige foto gemaakt, maar verstoort de aanwezigheid van ruis het geheel? Gelukkig kun je tegenwoordig met de meeste fotobewerkingsprogramma’s ruis reduceren. De ruisreductie functie kan kunstmatig de ruis verminderen. Programma’s zoals Photoshop, Lightroom en Luminar zijn daarin momenteel koplopers. Ieder programma pakt dit overigens op zijn eigen manier aan. De resultaten zullen daardoor ook verschillen. Per programma leggen we uit hoe je ruis in een foto kunt verminderen of zelfs helemaal kunt verwijderen. Om de ruisreductie functie het beste te kunnen laten werken raden we aan je foto’s in RAW te maken.

Ruis verwijderen met Photoshop

Verwijder ruis met Photoshop door het RAW-bestand te openen in Photoshop. Automatisch zal er een venster openen, waarin je de camera-RAW kunt bewerken. Zoom in op de foto, zodat je het effect beter kunt zien. Daarna is het mogelijk de afbeelding op te slaan of te openen in Photoshop, zodat je verder kunt werken.

Ruis verwijderen met Lightroom

Ook Lightroom heeft de mogelijkheid om ruis te verwijderen. Je zult al gauw merken dat de functie er hetzelfde uitziet als bij Photoshop. Door via het ontwikkel-menu de foto te bewerken kom je al gauw bij de ruisreductie mogelijkheid van Lightroom. Wederom geldt hier, dat het slim is om in te zoomen voor duidelijker zicht op je wijzigingen.

Ruis verwijderen met Luminar 4

Door de speciale AI techniek (artificial intelligence) waarvan Luminar 4 gebruik maakt, weet het programma van cameraruis verleden tijd te maken. Maak je dus vooral geen zorgen als je omwille van de foto hogere ISO-waarden moet hanteren. Luminar 4 weet ruis zonder problemen te verwijderen. Nog niet bekend met Luminar 4? Laat je verwonderen door de nieuwe mogelijkheden van Luminar 4!

Meer fotografietips

De leukste fotografie tips? Die vind je op onze fotografie tips pagina. Op deze pagina is allemaal informatie te vinden over blogs met tips die je niet mag missen. Van technische tips tot assecoires. Deze fotografiepagina is voor iedere fotografie liefhebber die het beste uit zichzelf en zijn of haar camera wilt halen.

volg ook een basiscursus of workshop

Kijk in de kalender voor alle activiteiten in de komende maanden. Wil je op de hoogte blijven van nieuwe data? Vul dan het interesseformulier in.